چه بسیارند گناهکارانی که در روز قیامت به خاطر ندامت و پشیمانی مورد عفو خداوند قرار می‌گیرند و چه بسیارند زهّاد و عابدانی که به خاطر عُجب و تکبر به جهنم می روند.

در کوی ما شکسته دلی می‌خرند و بس                بازار خود پسندی از آن سوی دیگر است

شخصی از مقام والایی برکنار شده بود. روزی از کنار مسجد می‌گذشت. پیرمردی به او سلام کرد و او پاسخ داد. پیرمرد گفت: «فلانی؛ تا دیروز که پست و مقام داشتی جواب سلام ما را نمی‌دادی؟! چه شده است حالا جواب می‌دهی؟!!!»
مرد با تعجب بسیار پرسید: «مگر تو کجا می‌ایستادی و سلام می‌کردی؟!!!»
پیرمرد گفت : «کنار همین مناره‌ی مسجد که الآن ایستاده‌ام.»
مرد گفت: «خدا پدرت را بیامرزد؛ من تا دیروز خود این مناره را هم نمی‌دیدم چه برسد به تو!!!»

رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و آله) می‌فرمایند:« در قیامت، متکبرین در خوارترین صورت، محشور شده و زیر پای اهل محشر لگدمال می‌شوند.»

ز خاک آفریدت خداوند   پاک            پس‌ای‌بنده‌افتادگی‌کن چو خاک

حریص‌وجهان‌سوزوسرکش مباش            ز خاک آفریدندت آتش مباش

چو گردن کشید آتش هولناک             به بیچارگی تن بینداخت خاک

چو آن سرفرازی نمود، این کمی             از آن دیو کردند ازاین آدمی

                                                                                        (بوستان سعدی)

آیت‌الله قاضی (اعلی‌الله مقامه) شب‌های قدر روی منبر دو کلمه می‌گفتند و ساعت‌ها سکوت می‌کردند:

خودبین نباشید ؛ خدابین باشید!

فرق کبر و عجب این است که عُجب، فقط خودپسندی است و در آن، شخص خود را با کس دیگری مقایسه نمی کند. مثلاً نماز شب می‌خواند . فکر می‌کند خبری هست و به جایی رسیده‌است.

اما کبر همیشه در مقایسه با دیگران بوجود می‌آید، یعنی شخص چنین فکر می‌کند که نسبت به دیگران برتر است. حال اگر این احساس درونی کبر از طریق رفتار یا گفتار ابراز شود، به آن «تکبر» می‌گوییم که جنبه‌ی بیرونی دارد.

در حدیث آمده است روز قیامت انسان سه نامه عمل دارد:

1) خوبی‌ها 2) بدی‌ها 3) نعمت‌ها

خداوند به انسان می‌گوید: نعمت‌ها را که خودم به تو داده‌ام. خوبی‌ها را هم که من توفیق داده‌ام انجام دهی.

آنچه از انسان باقی می‌ماند نامه‌ی بدی‌هاست! پس دستمان خالی است. عُجب و تکبر چرا؟؟؟

بدیهی است این که در احادیث آمده «گناه بهتر از عُجب است» بدین معنا نیست که پس برویم گناه کنیم؛ بلکه به این معنا است که چون گناه باعث پشیمانی می‌شود و این خود باعث له شدن نفس می‌شود، از عملی که باعث خودبینی شود بهتر است.

سخن از عجب و تکبر است. حکمتی دراین زمینه از قول سعدی شیراز می‌شنویم:

تا یک سر مویی از تو هستی باقی است            اندیشه‌ی کار بت پرستی باقی است

گفتی    بت   پندار   شکستم،     رَستم            آن بت که ز پندارشکستی‌ باقی است

سلام!

چند روزی نبودم!مسافرت بودم. بحث تکبر را با حدیث زیبایی از امیرالمؤمنین پی میگیریم.
یک شب نماز شب می‌خوانیم و از نماز خود کیف می‌کنیم.

یک روز نماز صبح خواب می‌مانیم و بعد غصه می‌خوریم.

کدام بهتر است؟ امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) فرمود: دومی!

«خطایی که باعث ناراحتی تو شود نزد خداوند از کار نیکی که باعث عُجب و خود پسندی تو شود بهتر است.» [حکمت 460 نهج البلاغه]

عجب یعنی احساس رضایت از خود و مغرور شدن به عباداتی که تابه حال انجام داده‌ایم؛ یعنی همان احساسی که ابتدا شیطان دچار آن شد و به خداوند فرمود:«اَنا خیرٌ»؛«من بهتر از «آدم» هستم، چرا باید به او سجده کنم؟!!!»