کلمه‌ای که معمولاً همراه «اسراف» می‌آید «تبذیر» است؛ خداوند در سوره مبارکه اسراء تبذیرکنندگان را برادران شیطان می‌نامد:
«إنّ المُبَذِّرینَ کانوا اِخوانَ الشَّیاطین»[27 اسراء]
اما آیا این دو کلمه به یک معنا هستند؟
با در نظر گرفتن ریشه لغوی اسراف و تبذیر وقتی این دو در مقابل یکدیگر قرار می‌گیرند؛ اسراف به معنی خارج شدن از حدّ اعتدال است، بدون آن که چیزی را ظاهراٌ ضایع کنند؛ مثلاٌ کسی غذایی چنان گران قیمت تهیه کند که با قیمت آن بتوان عدّه زیادی را آبرومندانه تغذیه کرد. در این جا از حدّ اعتدال تجاوز شده ولی ظاهراٌ چیزی نابود و ضایع نشده است. اما تبذیر آن است که آن چنان مصرف کنیم که به اتلاف و تضییع منجر شود؛ مثل این که برای دو نفر میهمان غذای ده نفر را تهیه کنیم آن گونه که بعضی به نادانی انجام می‌دهند و به آن افتخار می‌نمایند و باقی غذا را در زباله دان بریزیم و اتلاف کنیم.
«وَ کُلُوا وَ اشْرَبُوا وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ»
«بخورید و بیاشامید ولی اسراف نکنید! که خدا اسرافکاران را دوست نمی‌دارد.»[31 اعراف]
طبیبی در یکی نکته نهفته است خدا آن نکته را با خلق گفته است
بیاشام و بخور خوردی که خواهی کم و بسیار نه کارد تباهی
ز بسیار و ز کم بگذر که خام است نگه دار اعتدال اینت تمام است
[نظامی گنجوی]
«وَ لَقَدْ نَجَّیْنا بَنِی إِسْرائِیلَ مِنَ الْعَذابِ الْمُهِینِ مِنْ فِرْعَوْنَ إِنَّهُ کانَ عالِیاً مِنَ الْمُسْرِفِینَ»
«و به راستی فرزندان اسرائیل را از عذاب خفت بار نجات دادیم؛ از[ظلم] فرعون که او برتری جویی از اسرافکاران بود.»[30 و 31 دخان]
****
«مسرف» از ماده‌ی اسراف به معنی هرگونه تجاوز از حدّ در اعمال و گفتار است و به همین دلیل در آیات مختلف قرآن در مورد تبهکارانی که ظلم و فساد را از حدّ می‌گذرانند، واژه‌ی مسرف به کار رفته است.
اسراف در قرآن کریم در معانی مختلفی به کار رفته است:
1) از حدّ گذشتن در گناه و نافرمانی: این معنا در آیات ذیل به کار رفته است: طه 127، مائده 32، اعراف 81، یونس 12 و 83، انبیا 9، یس 19، زمر 53، غافر 28 و 38 و آیه مذکور(31 دخان)
2) از حدّ گذشتن در انفاق: چنانچه در آیه 67 سوره فرقان به این معنا اشاره شده است.
3) زیاده‌روی در خوردن یا مصرف آنچه حلال است: اعراف 31، نساء 6، انعام
