«الَّذینَ یُنفِقونَ فِی السَّرّا‌ءِ وَالضَّراءِ وَالکاظِمینَ الغَیظِ وَ العافِینَ عَنِ النّاسِ وَاللهُ یُحِبُّ المُحسِنینَ» [134 آل عمران]

«[پرهیزکاران] همان کسانی هستند که در راحت و رنج انفاق می‌کنند و خشم خود را فرو می‌خورند و از مردم درمی‌گذرند و خدا نیکوکاران را دوست دارد.»

****

- یکی از مهمترین مشخصه های انسانهای متقی انفاق در هر شرایطی است « الَّذینَ یُنفِقونَ ...»

  -   پرهیزکار کسی است که محکوم غرایز خود نیست بلکه مالک نفس خویشتن است؛« وَالکاظِمینَ الغَیظِ»

- فرو بردن خشم بسیار خوب است اما به تنهایی کافی نیست؛ زیرا ممکن است کینه و عداوت از قلب انسان هنوز ریشه کن نشده باشد؛ در این حال برای پایان دادن به عداوت، «کظم غیظ» باید همراه با «عفو و بخشش» باشد؛« وَ العافِینَ عَنِ النّاسِ »

- کسی که می‌خواهد محبوب خدا شود باید از مال بگذرد و خشم و غضب را فرو برد؛« وَاللهُ یُحِبُّ المُحسِنینَ »

****

«کظم» در لغت به معنی بستن سر مشکی است که از آب پرشده باشد؛ و «کظم غیظ» یعنی هرگاه وجودت از خشم پر شد از غضب پرهیز کنی و خودت را کنترل نمایی!

چهار درهم بیش همراه نداشت. درهمی را در شب و درهمی را در روز و درهمی را آشکار و درهمی را در نهان انفاق نمود. آیه نازل شد: «الَّذینَ یُنفِقُونَ أمْوالَهُمْ بِالَّیْلِ وَ النَّهارِ سِرّاً وَ عَلانِیَهً فَلَهُمْ اَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلاخَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلا هُمْ یَحْزَنُونَ» [274 بقره]

آری؛ او همان کسی است که انگشتری خود را در حال رکوعِ نماز، به سائل بخشید و این بار نیز آیه نازل شد:«إنَّما وَلِّیُّکُمُ اللهُ وَ رَسولُهُ وَلَّذینَ ءَامَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاهَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاهَ وَ هُمْ راکِعُونَ» [55مائده]

شخص فقیر ولی آبرومندی به ما مراجعه می‌کند تا به او کمک کنیم. چهره‌اش برایمان آشناست؛ کمی فکر می‌کنیم و ناگهان به یاد می‌آوریم که او یک بار دیگر هم پیش از این برای کمک نزد ما آمده بوده است. ما که الحمدلله آدم خیّری هستیم!!! مقداری به او پول می‌دهیم ولی موقع رفتن با حالت طعن و کنایه می‌گوییم: «قابلی نداشت؛ شما که همیشه مزاحم... اِ ببخشید، مراحم هستید!!!»
قرآن کریم این نوع انفاق را قبول ندارد؛ انفاقی که با منّت گذاشتن و آزار و اذیت باشد و نیز انفاقی که نه برای رضای خدا بلکه برای ریا و خود نمایی باشد نزد خدا هیچ ارزش و پاداشی دارد. به همین خاطر می‌فرماید:

« یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تُبْطِلُواْ صَدَقَتِکُمْ بِالْمَنِّ   وَالْأَذَى‏ کَالَّذِى یُنْفِقُ مَالَهُ رِئَآءَ النَّاسِ وَلَا یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْأَخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوَانٍ عَلَیْهِ تُرَابٌ فَأَصَابَهُ وَابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْداً لَا یَقْدِرُونَ عَلَى‏ شَىْ‏ءٍ مِمَّا کَسَبُواْ وَاللَّهُ لَا یَهْدِى الْقَوْمَ الْکَفِرِینَ‏ » [264 بقره]
«اى کسانى که ایمان آورده‏اید! بخشش‏هاى خود را با منّت وآزار باطل نسازید، همانند کسى که مال خود را براى خودنمایى به مردم، انفاق مى‏کند و ایمان به خدا و روز رستاخیز ندارد. پس مثال او همچون مَثل قطعه سنگ صافى است که بر روى آن (قشر نازکى از) خاک باشد (و بذرهایى در آن افشانده شود) پس رگبارى به آن رسد (و همه خاک‏ها و بذرها را بشوید) و آن سنگ را صاف (و خالى از خاک و بذر) رها کند! (ریاکاران نیز) از دستاوردشان، هیچ بهره‏اى نمى‏برند وخداوند گروه کافران را هدایت نمى‏کند.»

  «إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذینَ آمَنُوا الَّذینَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکِعُونَ» [مائده/55]

«ولىّ و سرپرست شما، تنها خداوند و پیامبرش و مؤمنانى هستند که نماز را برپا  مى‏دارند و در حال رکوع، زکات مى‏دهند.»

داستان را بارها شنیده‌ایم. فقیری وارد مسجد رسول خدا صلى الله علیه وآله شد و از  مردم درخواست کمک کرد. هر کس خود را مشغول کاری کرد. یکی به نماز ایستاد، دیگری مصحف را آغاز کردو در نهایت کسى چیزى به او نداد. حضرت على علیه السلام در حالى که به نماز مشغول بود، در حال رکوع، اشاره‌ای کرد و انگشتر خود را به سائل بخشید. و همان موقع در تکریم این بخشش، این آیه نازل شد.

این آیه ولایت و سرپرستی امت را به کسی نسبت می‌دهد که حتی در حال نماز هم به محرومان توجه دارد -و جدای از آنکه این عمل یعنی کمک به فقیر در حین نماز اختصاصی امیر مومنان است و هیچ یک از اصحاب نمی‌تواند ادعا کند که او نیز چنین کاری کرده است- اهمیت انفاق را نشان داده و یکی از شاخصه‌ای رهبر مسلمانان را انفاق می‌داند.
این همان علی است که امشب در بستر شهادت نیز انفاق را به فرزندان خود وصیت می‌کند و می‌فرماید:
اى فرزندان من، از خدا درباره یتیمان بترسید و براى دهان آنها نوبت قرار مدهید (که گاهى سیر و گاهى گرسنه باشند) و در اثر بى‌توجهى شما در نزد شما ضایع نگردند،هرگز خدا را فراموش مکنید و رضاى او را پیوسته در نظر بگیرید و با انفاق به یتیمان و درماندگان، او را خشنود سازید.

پرسیدم «چرا بعضی فقیرند و بعضی ثروتمند؟ آیا این تبعیض نیست؟!»

امام صادق «‌علیه‌السلام» فرمودند: «آیا فکر می‌کنی خداوند به بعضی ثروت داده است چون مقام و منزلت داشته‌اند و بعضی را بی چیز کرده چون پست و کم ارزش بوده‌اند؟»

فقط نگاه می‌کردم و سکوت...

- «این طور نیست؛ ثروت امانتی است از طرف خدا نزد مردم. ثروتمندان باید با میانه روی زندگی کنند و هرچه از پولشان زیاد آمد به فقرا بدهند وگرنه هرچه خرج می‌کنند حرام است!»

حکیمی را پرسیدند از سخاوت و شجاعت کدام بهتر است؟ گفت آنکه را سخاوت است به شجاعت حاجت نیست!

نماند حاتم طائی ولیک تا به ابد          بماند نام بلندش به نیکوی مشهور
زکات‌مال‌ به‌درکن، که فُضله‌ی رز را           چو باغبان بزند بیشتر دهد انگور

                                                                                                                   (گلستان سعدی)

****

انسان‌ها عموماً فکر می‌کنند با بخل و نگه داشتن مالی که در اختیار دارند، مال و رزق خود را حفظ می‌کنند؛ ولی امیرالمؤمنین(علیه السلام) قاعده‌ی دیگری را پیشنهاد می‌کنند و می‌فرمایند: «استنزلوا الرزق بالصدقه؛» «رزق خود را با صدقه فرود آرید.»
از طریق صدقه دادن شرایطی در نظام عالم فراهم می‌شود که رزقت را آسان به‌دست می‌آوری چون بخل انسان را مادی و دنیایی می‌کند و راه‌های معنوی ایجاد رزق را بر روی او می‌بندد ولی با صدقه دادن عوامل معنوی موجب می‌شوند که رزق آسان‌تر به‌دست آید همچنان‌که به فرموده‌ی پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) با گناه، رزق از دسترس انسان‌ها دور می‌شود.                                                                                         استاد طاهرزاده

یا أیّها الَّذِینَ ءَامَنُوا أنْفِقُوا مِمّا رَزَقْناکُمْ مِنْ قَبْلِ اَنْ یَأتِیَ یَوْمٌ لا بَیْعٌ فِیهِ وَلا خُلَّهٌ وَلا شَفاعَهٌ وَالْکافِرُونَ هُمُ الظّالِمُونَ [254. بقره]

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! پیش از آنکه روزی فرا رسد که در آن نه داد و ستدی هست و نه دوستی و شفاعتی، از آنچه روزیتان کرده‌ایم انفاق کنید و [بدانید که] کافران، همان ستمگرانند.

****

در این آیه خداوند اهرم‌هایی را برای تشویق مردم به انفاق به کار برده است:
1) آنچه داری، ما به تو داده‌ایم و فکر نکن چیزی از خودت داری (رَزَقناکُم)
2) لازم نیست همه آنچه داری را ببخشی، بلکه مقداری از آن را به دیگران ببخش (مِمّا)
3) این انفاق برای قیامت تو از هر دوستی بهتر است. (یَأتِیَ یَوْمٌ لا بَیْعٌ فِیهِ وَلا خُلَّهٌ وَلا شَفاعَهٌ)

****

انفاق دو نوع است:
1- انفاق مادی که خود شامل انفاق واجب مثل زکات و انفاق مستحب مثل کمک مالی به نیازمندان می‌شود.
2- انفاق معنوی مثل تعلیم دانش به دیگران
که این آیه‌ی شریفه همه‌ی انواع انفاق را شامل می‌شود.

****

پایان آیه کافران را ظالم و ستمکار معرفی می‌کند. چون کافران با ترک انفاق هم به خود ظلم می‌کنند هم به جامعه؛
به خود ستم می‌کنند چون با ترک انفاق و سایر واجبات دینی خود را از بزرگترین سعادت‌ها در قیامت محروم می‌کنند،
و به جامعه ستم می‌کنند چون کفر سرچشمه قساوت، سنگدلی و دنیا پرستی است که اینها همه سرچشمه ظلم و ستم هستند.

  ****

چه زیباست در سالروز ولادت کریم اهل بیت، - همو که دوبار تمام دارائی خود را در راه خدا انفاق کرد و سه بار دارایی‏اش را به دو نصف تقسیم  کرده، نیمی را برای خود گذاشت و نصف دیگر را در راه خدا انفاق کرد – در شرایطی که عده کثیری از بندگان خدا که اکثریت مطلق آنها مسلمان هستند، در سومالی وکشورهای همسایه‌اش از قحطی و فقر و گرسنگی رنج می‌برند، به آن امام همام اقتدا کنیم و به توصیهءقرآن عمل کنیم باشد که در آن روزی که واقعا دستهایمان خالی است مورد مغفرت رب کریم قرار گیریم.